Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Asta B. (Yürütücü), Tokgöz yilmaz S., Aydoğan Z., Özcan T.
Tinnitus (çınlama), dışarıdan herhangi bir akustik uyarı olmaksızın kafa içinde veya kulakta algılanan ses olarak tanımlanmaktadır (Eggermont ve Roberts 2004). Tinnitus prevalansı %11,9 ile %30,3 arasında değişirken genellikle yaş arttıkça prevalansta artış olduğu bildirilmiştir (McCormack 2016). Tinnitus objektif ve subjektif olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Objektif tinnitusta hasta tarafından duyulan ses steteskop ya da sesi amplifiye edici sistemler kullanılarak bir başka kişi tarafından duyulabilirken, subjektif tinnitusta rahatsız edici ses sadece hasta tarafından duyulabilmektedir. Subjektif tinnitusa yol açan nedenler arasında daha çok akustik sinirde ve iç kulakta meydana gelen lezyonlar sorumlu tutulsa da (Møller 2011) tinnitusun patofizyolojisi hala tam olarak anlaşılamamıştır (Henry 2005; Makar 2021). Tinnitusa neden olan patolojik duruma göre çeşitli tedavi ve müdahaleler bulunmaktadır. Medikal tedavi, cerrahi tedavi ve psikolojik yöntemler bunlardan bazılarıdır (Health 2009). Test edilen çok sayıda tedavi arasında eğitim ve danışmanlık, birincil ve temel müdahale olarak kabul edilir (Kleinjung ve Langguth 2020, Tunkel vd. 2014). Danışmanlık, yardıma ihtiyacı olan kişilerdeki değişimi; bilgilendirerek, tavsiye vererek, destekleyerek ve güçlendirerek kolaylaştırma süreci olarak tanımlanmaktadır (Searchfield vd. 2011). Tinnitus danışmanlığının içeriği değişkenlik gösterse de genel olarak literatürdeki yaklaşımlar benzerdir. İlk olarak odyolojik değerlendirmeyi ve odyogram incelemeyi, işitsel sistemin nasıl çalıştığının açıklamasını, tinnitusu ve nedenlerini, tinnitusu en aza indirmeye yönelik stratejileri ve bunun için tedavileri içermektedir. Ayrıca, hastaların tinnitus algısıyla başa çıkmalarını sağlayan öz-yönetim stratejileri, arka planı maskeleme, genel sağlığı koruma, yeterli dinlenme ve gürültüden kaçınma ile ilgili tavsiyeler de her zaman danışmanlık oturumlarında yer almıştır. Oturumlarda bilgiler genellikle hastalara yüz yüze veya yazılı bir kitapçıkla sunulmuştur (Xiang vd. 2020). Danışmanlık; tinnitus maskeleme, tinnitus yeniden eğitim tedavisi ve diğer daha maliyetli terapi biçimleri kadar etkili bulunmuştur (Xiang vd. 2020, Henry vd. 2016). Fakat dünya çapındaki tinnitus hastalarının çoğu, modern standartlara göre yapılandırılmış danışmanlık alamamaktadır (Kleinjung ve Langguth 2020). Bu nedenle, internet veya bir akıllı telefon uygulaması aracılığıyla tinnitus ve danışmanlık hakkında bilgi almak, şu anda yeterli danışmanlıktan yoksun veya ulaşım problemi (örneğin, pandemik süreçler ve/veya ekonomik yetersizlik vb) olan birçok tinnitus hastası için kolay ulaşılabilir, uygulanabilir ve uygun maliyetli bir seçenektir. Akıllı telefon uygulamaları artık yalnızca eğlence amaçlı olmakla kalmayıp bilimsel ve tıbbi alanda da giderek daha fazla yer bulmaktadır (Mehdi vd. 2020a). Benzer şekilde, tinnitus ile ilişkili terapi ve tinnitus yönetimi konusunda popüler platformlarda (Android, İOS) yaklaşık 250 akıllı telefon uygulaması mevcuttur (Mehdi vd. 2020b). Uygulamaların çoğu bilişsel davranışçı terapiye, tinnitus maskelemeye ve ses terapisine daha fazla odaklanırken, çok az uygulama danışmanlık ve eğitim üzerine odaklanmaktadır (Mehdi vd. 2020b, Nagaraj ve Prabhu 2020). Birçok tinnitus bağlantılı bilişsel davranışçı terapi içerikli akıllı telefon uygulamalarının anksiyete ve depresyon üzerinde olumlu etkileri olduğu bulunurken (Mehdi vd. 2020b, Otte 2011, Inkster ve Sarda 2018, Fitzpatrick vd. 2017, Paul ve Fleming 2019) çeşitli ses terapisine yönelik akıllı telefon uygulamalarının daha çok tinnitus şiddetini ve tinnitus ile ilgili semptomları azaltmada etkili olduğu bulunmuştur (Mehdi vd. 2020b, Sabarish ve Kruthika 2019, Tyler vd. 2018, Kim, vd. 2017, Kutyba vd. 2022). Amerikan Kulak Burun Boğaz Akademisi-Baş ve Boyun Cerrahisi Vakfı’nın (Tunkel vd. 2014) klinik uygulama rehberi ve Avrupa Tinnitus Rehberi (Cima vd. 2019) kronik tinnitus için tedavi seçeneklerinden biri olarak eğitim ve danışmanlığı tavsiye etse de günümüzde tinnitus danışmanlığı için çeşitli akıllı telefon uygulamaları hala geliştirilme aşamasındadır ve oldukça sınırlı sayıdadır (Kleinjung ve Langguth 2020). Tinnitus E-program adlı psiko-eğitim, tinnitus ile ilgili eğitim, dikkat, odaklama ve gevşeme egzersizleri içeren internet tabanlı bir sistem tinnitusun farklı yönlerini ele alırken en büyük dezavantajı tinnitus şikayetlerini azaltan kesin bir mekanizmanın kurulmamış olmasıdır (Nagaraj ve Prabhu 2020). ‘Aşamalı Tinnitus Yönetimi’ni temel alan bir akıllı telefon uygulaması ise kullanıcıların tinnitus yönetimi için başa çıkma becerilerini öğrenmesini ve kullanabilmelerini desteklemek amacı ile tasarlanmış (Henry 2017), fakat kullanıcılar uygulamanın kullanımında yetersiz kullanıcı talimatları nedeniyle kullanım zorluğu bildirilmiştir. Ayrıca uygulama kullanımı için gizlilik amacı ile kullanıcıya ikinci bir telefon verilmiş, bu da bazı kullanıcıların ikinci telefonu yanında taşımamaları nedeni ile uygulamayı daha az kullanmalarına sebep olmuştur (Henry 2017). Uzman bir kişinin rehberliği olmadan tinnitus öz yönetimi için günlük tavsiyelerle verilen eğitim danışmanlığının etkinliğini bir akıllı telefon uygulaması ile araştırmayı amaçlayan bir çalışmada, bu uygulamanın tinnitusun psikolojik etkilerini azalttığı fakat tinnitus şiddetinin etkilenmediği gözlenmiştir. Uygulamayı sık kullananların daha iyi sonuç aldığı bulunurken uygulamanın çok fazla günlük bildirim göndermesinin uygulamayı daha az kullanmaya sebep olduğu konusunda kullanıcılar geri bildirimde bulunmuştur (Sclee vd. 2022). Tinnitus yönetimi ve başa çıkma stratejileri ile ilgili çeşitli eğitim ve danışmanlık içerikleri kapsayan sınırlı sayıdaki bu gibi uygulamalar geliştirilse de kullanıcılar için kolay anlaşılır, kapsamlı ve danışmanlık temelli akıllı telefon uygulamaları hala geliştirilmeye açık bir alandır. Ayrıca internet tabanlı tinnitus tedavilerinin incelendiği bir çalışmada internet üzerinden sunulan psikolojik tedavinin yüz yüze grup tedavisi kadar etkili olduğu gösterilse de (Andersson 2015) akıllı telefon uygulaması aracılığıyla verilen tinnitus danışmanlığı ile yüz yüze verilen tinnitus danışmanlığının etkinliği karşılaştırılmamıştır. Çalışmamız bu yönü ile özgündür.
Yukarıdaki literatür taramasından görülmüştür ki;
- Tinnitus tedavisi ile ilgili çeşitli internet tabanlı uygulamalar geliştirilmiş olmasına rağmen kapsamlı eğitim veren başa çıkma stratejilerini de içeren tinnitusun birincil ve en temel tedavisi olan danışmanlığın (Kleinjung ve Langguth 2020, Tunkel vd. 2014) akıllı telefon uygulaması üzerinden tinnitus şikayetlerini azaltmadaki etkisini gösterebilecek bir çalışmaya rastlanmamıştır.
- En yakın çalışma olan (Sclee vd. 2022) özelinde incelendiğinde ise programın sadece bildirim gönderen bir hatırlatıcı minvalinde olduğu göz önüne alındığında yeterli danışmanlık verilemediği gözlenmektedir. Çünkü bu tür semptomlarda limbik sistem de tinnitus oluşumunda rol oynadığı için (Makar 2021) hastanın doğru bilgilendirme ve danışmanlığa ulaşması psikolojik yönetim açısından da önemlidir ve danışmanlık uygulanması gereken bir parametredir.