Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Arslan M. (Yürütücü), İlbaş A., Altınok H., Say A.
Hastalık ve zararlılara dayanıklı, kök-gövde verimi ve şeker oranına yüksek, monogerm hibrit şeker pancarı çeşitlerinin geliştirilmesi kombinasyon yeteneği yüksek stoplazmik erkek kısır (CMS) hatların, bu hatlara ait sürdürücülerin (O-tip) ve poligerm tozlayıcı hatların geliştirilmesine bağlıdır. Şeker Enstitüsü’nde 1964 yılında başlayan ıslah çalışmaları ile Türkseker-1, Türkşeker-poly 861 ve Türkseker-poly 863, Anadolumono ve Kayamono isimli ilk yerli şekerpancarı çeşitleri geliştirilmiştir. Ancak geçen zaman içinde yerli çeşitler verim, kalite, hastalık ve zararlılara dayanıklılık yönünden yabancı çeşitlerle rekabet edemeyerek piyasada tutunamamıştır. Türkiye’de şeker pancarı tohumluk üretimi yabancı firmalardan anlaşmalı olarak temin edilen ana ve baba hatların kullanımı ile sürdürülmekte olup güncel yerli çeşidimiz bulunmamaktadır. Bu durum, ülkemizi şeker pancarı tohumculuğunda tamamen dışa bağımlı hale getirmiştir. Bu nedenle kök-gövde verimi ve şeker oranı yüksek hastalıklara dayanıklı yerli hibrid monogerm şekerpancarı çeşitlerinin geliştirilmesi önem arz etmektedir.
Erciyes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi ve Kayseri Şeker A.Ş. işbirliği ile TÜBİTAK, TAGEM, BAB ve Kayseri Şeker Ar-Ge biriminin desteği ile sürdürülen projeler kapsamında 43 adet monogerm O-tip şekerpancarı hattı, 22 adet poligerm tozlayıcı hat hali hazırda geliştirilmiştir. Geliştirilen bu O-tip hatların hibrit tohum üretiminde kullanılabilmesi için CMS eşdeğerlerinin de geliştirilmesi gerekmektedir. Sunulan bu proje daha önce tamamlanan projelerin devamı niteliğinde olup 4 iş paketinden oluşmaktadır. Projenin 1. İş paketinde 43 adet (N)xxzz genotipinde O-tip (tekrarlanan ebeveyn) hat 6 generasyon (S)xxzz genotipinde bir hatla (donor ebeveyn) geriye melezlenerek O-tip hatların CMS eşdeğerleri elde edilecektir. 2. İş paketinde daha önce tamamlanan projeler kapsamında geliştirilen 18 adet CMS hat 22 adet poligerm tozlayıcı ile melezlenerek 396 adet monogerm hibrit çeşit adayı geliştirilecektir. 3. İş paketinde geliştirilen 396 adet hibrit çeşit adayı 4 lokasyonda (Kayseri/Develi, Yozgat/Boğazlıyan, Sıvas/Şarkışla ve Eskişehir) kontrol çeşitleri ile kıyasla verim ve kalite denemelerine alınacak kontrol çeşitlerine kıyasla üstün performans gösteren çeşit adayları tescile sunulacaktır. 4. İş paketinde şekerpancarında sorun olan hastalıklar arasında Cercospora beticola en yaygın ve eknomik olarak en çok zarara neden olan hastalıkların başında gelmektedir. Cercospora yaprak lekesine dayanıklılık çok genle kontrol edildiğinden henüz tam dayanıklı bir çeşit geliştirilememiştir. Günümüzde şekerpancarı ıslahı yapan kuruluşlar Cercospora yaprak leke hastalığına süper dayanıklı çeşit gelişme çalışmalarına devam etmektedir. Bu iş paketinde Cercospora yaprak leke hastalığına dayanıklı 21 adet genotip USDA gen bankasından 2018 yılında temin edilmiş ve iki yıl tohum çoğaltma işlemi yapılarak tarla koşullarında ön denemeye alınmıştır. Cercospora yaprak leke hastalığına dayanıklı genotiplerin hastalığa reaksiyonları yüksek virulentlik gösteren iki adet izolat kullanılarak sera ve in-vitro koşullarda test edilerek Cercospora yaprak leke hastalığına en dayanıklı olan genotipler belirlenecektir. Belirlene bu genotipler Cercospora yaprak leke hastalığına ileri düzeyde dayanıklı çeşit geliştirme amaçlı ıslah programlarında kullanılacaktır.
Projede beklenen amaç ve hedeflere ulaşılması halinde ıslah programlarında kullanmak üzere 43 adet stoplazmik erkek kısır (CMS) hat geliştirilecek, 18 adet CMS hattın 22 adet poligerm tozlayıcı hatla melezlenmesi ile 396 adet hibrit çeşit adayı geliştirilecek, geliştirilen hibrit çeşit adayları 4 lokasyonda verim ve kalite denemelerine alınarak tescile sunulacak çeşitler belirlenecek, şeker pancarında sorun olan Cercospora yaprak leke hastalığına yüksek düzeyde dayanıklı çeşit geliştirme amaçlı genotipler belirlenecektir. Takip eden projelerle geliştirilecek yerli çeşitlerin üretimi şekerpancarı tohumluğunda dışa bağımlılığımızı ortadan kaldırarak ulusal ekonomiye katkı sağlayacaktır.